Balıklıgöl Tarihi ve Efsanesi

15 Mart 2023 günü Şanlıurfa'yı vuran sel felaketi, Balıkgöl'ü de etkiledi. Sağanak yağışın ardından meydana gelen selle birlikte Balıklıgöl'de taşma meydana geldi. Yaşanan olayın ardından Balıklıgöl hikâyesi, en çok merak edilen konulardan biri oldu. Şanlıurfa halkı arasında Balıklıgöl'ün içerisinde bulunan balıkların kutsal olduğunu rivayeti sıklıkla dolanır. Bu balıkları yiyenlerin hastalandığına inanılır. Farklı dinlerde Balıklıgöl efsanesinin anlatımı da değişiklikler gösterir.

Balıklıgöl, bilimsel ve tarihsel gerçeklerle anlatılabileceği gibi aynı zamanda İslam, Hristiyan ve Musevi mitolojilerindeki yeri ile de anlatılabilir. Peki, Balıklıgöl nerede? Balıklıgöl’ün İslam mitolojisindeki yeri nedir?

BALIKLIGÖL NEREDE?

Balıklıgöl her yıl binlerce yerli ve yabancı turistin gezdiği, efsaneleriyle dikkat çeken yerlerden biri olma özelliğini taşıyor. Şanlıurfa’da şehir merkezinin güneybatısında yer alan Balıklıgöl, İslam mitolojisinde de önemli bir yere sahip. İslam mitolojisine göre İbrahim peygamberin ateşe atıldığına inanılan Balıklıgöl, kutsal sayılan balıkları ve civardaki tarihi eserlerle birlikte Şanlıurfa’nın en çok ziyaret edilen tarihi mekânlarından biridir. Balıklıgöl, 150 metre uzunluğun yanı sıra 30 metre genişliğe sahiptir. Derinliği ise 3 ila 5 metre arasında değişkenlik göstermektedir. İçerisinde birçok farklı efsaneye de konu olan sazan türü balıklar bulunur.

BALIKLIGÖL HİKAYESİ

Hem tarihsel hem de bilimsel veriler, Balıkgöl havuzlarının Atargatis için yapılan antik pagan tapınakları olduğunu göstermektedir. Tanrıça Atargatis’in yarı kadın ve yarı balık olduğuna inanılmaktadır. Milattan önce 1000 ila 300 yılları arasında yapıldığı tahmin edilmektedir. Yapılan araştırmalar sonucunda, yapımına ilişkin net bir tarih belirlenememiştir. Suriye’de yer alan ve yine tanrıça Atargatis’e adanmış bazı havuzların varlığı da bilinmektedir. Bu havuzların içerisinde yer alan balıklara dokunmak ve yemek yasaktır. İslam mitolojisinin yanı sıra Musevi ve Hristiyan mitolojilerinde de kendisine önemli bir yer bulmuştur. 1970’li yıllara kadar bu göllerde yüzme yarışları düzenlenmiştir. 1970’li yıllarla birlikte kutsal aidiyet verilmiş, göldeki balıkları yemek ve dokunmak yasaklanmıştır. İslam mitolojisinde Balıklıgöl’ün yerine geçmeden önce, birçok İslam araştırmacısının bu inanışın hurafe ve uydurma olduğunu söylemek gerekir. İslam araştırmacıları, burada yer alan havuzların antik dönemden kalma pagan tapınaklarına ait olduğunu net biçimde ifade etmiştir. Halk arasında bu havuzlarla ilgili olarak balıkların kutsal olduğu inanışı hâkimdir. Bu inanışa göre balıkları yiyenlerin hastalandığı düşünülmektedir. Gölde yaşayan balıklar bıyıklı sazandır. Bu balık türünün havyarının zehirli olduğu ve insan sağlığı açısından sorun yaratabileceği bilinmektedir. 

Balıklıgöl’ün günümüzdeki görünümü Mimar Behruz Çinici’nin danışmanlığında Mimar Merih Karaaslan tarafından tasarlanmıştır. Bu tasarım ‘Dergâh ve Balıklıgöl Projesi’ adı verilen bir restorasyon projesine aittir. 1992 yılında başlayan projenin önemli bir bölümü 2000 yılında tamamlanmıştır. Buna karşın aynı proje adı altında günümüzde de bazı restorasyon yapılmaktadır.

BALIKLIGÖL’ÜN İSLAM MİTOLOJİSİNDEKİ YERİ

İslam mitolojisine göre; İbrahim peygamber dönemin zalim Babil hükümdarı Nemrut ve halkının taptığı putlarla mücadele etmeye başlamıştır. Putlara karşı tek tanrı fikrini savunan İbrahim peygambere karşı Nemrut, günümüzde Urfa Kalesi’nin bulunduğu tepeden ateşe atılır. Bu sırada ise Allah tarafından İbrahim peygamberin atıldığı ateşe “Ey ateş, İbrahim’e karşı serin ve selamet ol” emri verilmiştir. Bu emirin ardından ateş suya, odunlar ise balığa dönüşmüştür. İbrahim peygamber ise bir gül bahçesi içerisinde sağ şekilde düşer. İbrahim düştüğü bu yerin Halilü'r-Rahman Gölü olduğuna inanılmaktadır. Rivayetlere göre Nemrut’un kızı Zeliha, İbrahim’e inandığı için peşinden atlar. Zeliha’nın düştüğü noktada ise Ayn-i Zeliha Gölü oluşur.

Kur’an ve hadis kitaplarında bu mitolojik inanışa dair herhangi bir bilgi yer almaktadır. Yapılan araştırmalar bu mitolojik inanışın, 1900 ila 1960 yılları arasında Urfa halkınca Musevi mitolojisinden alıntılanarak İslam mitolojisine eklendiğini göstermektedir. Musevi mitolojinde sadece, İbrahim peygamberin Urfa’dan kurtarıldığı söylenmektedir. Urfalı Müslümanlar, bu olayın Balıklıgöl’de yaşandığına inanmaktadır. Bunun yanı sıra İbrahim peygamberin Balıkgöl platosunda er alan bir mağarada doğduğu inanışı da son derece yaygındır. Tüm bunlara karşın İslam mitolojisinde yer alan bu anlatılar, tarihi açıdan 5 farklı devletle çakışmakta ve ciddi çelişkiler barındırmaktadır.