Evde Kalanlara Heket
ÇİFÇININ SIRRI
Evel zaman için de xarbır saman içinde. Biy varmış başka yoxmış. Allahın sevgili kulu çoxmış.
Dedıler babo biy heket aynat, ane sen de çay kaynat.
Dedım bı heket çaydan olmaz, babayın karnı bele doymaz
Anay kıfte yuğırsın, baciz palıza dılsın
Biri burğılı efstı, biri sıfrayı serdı
Eşkılı çıxattılar, xışırı yaxadılar.
Buyır ettı otırdıx, eyvax ayran unıttıx
O yanı ayran bı yanı ayran
Maile ayağı kahtıx zuvaxlara tökıldıx
Sağa baxtıx sola baxtıx
Lalodan xeberını aldıx
Sağır İsmet demış kı, habı kulağımdan duydım
Kör Remmo görmış
Sızın ayran Tektek dağlarında çıfçılıx getmış.
Toplanıp düştıx yola
Az gettıx, uz gettıx altı ay biy güz gettıx
Arxamıza dönıp baxtık kı, ne baxax
Biy arpa boyı yol gettıx.
Vardıx Tektek dağına
Yarvardıx yaxarıx kapandıx ayağına
Nuh deyer nebi demez
Nettıxsa bızden gelmez.
Baxtıx olacax kımın degıl
Sıfra yerde, kıfte islaniy
Düştüx urfıya dorğı, karamor ola dedıx
Bırnımızdan getirdi biy sıxım kıfte iyecaxtıx.
Geldıx baxtıx ne görax
Ben gözlerıma inanmadım
Kör Remmoya sordım
Dedım Remmê benım gördığımı görimısen
Dedı, gün ortası avcımın içi kımın göriyem
Yalanım varsa siye gör baxım.
Ayran kurılmış başa
Dedı sızı yalattım, çeşmiye sallattım
Ayran küser mi heç kıfte kımın kardaşa.
Güle güle bayıldıx, kedeyıf gelenençin ayıldıx.
Sonında işi datlıy bağladıx
Hade fazla uzamıyax, heketımıze başlıyax.
Hezreti Sılêman pêxemberin zamaınında çox zengın biy çıfçı yaşimış. Bı çıfçının êrazilerının, koyun-kuzılarının heddı var hesabı yoxmış. Ne keder zengınse o kederde mıkrızmış. Sıçmiki karnı acıxmıya. Bırdan tuti bırdan yalimış. O kederde temehmış. Benene Mıstafıya bin tepık vurmış. İmezmış-idirmezmış. Gözı göynı dar biy herıfmış. Allah belelerını sevmezmış.
Bı herıf duymış kı, hezretı Sılêman bütün mahlûkatın lisanın biliy, onardan konişimış. Gendı gendıne demış kı “ Ula benım bı keder davarım, sürım var. Himdı ben bınların ne konıştıığını aynasam nanca xoş olur” bı akılsız fıkrı geceler yuxsını kaçırmağa başlamış. Baxmış artıx dayanamiy, kaxmış solığı Sılêman pêxemberın yanında varıp demış kı;
-Ey Allahın pêxemberı duydım kı sen kuşlardan-kurtlardan konışimışsan. Benımde çıflıgımde sayısız davarlarım var. Biye de düê et ben de bı lisanı ögrenıp, davarlarımın halın aynıyım, onara êyyı davranım. Dêyıp, biy sürü dıl tökiy. Sılêman pêxember;
-İşiye karıya get. Kuş dılı seniy neyiye? Bı zor biy iştır. Hakkından gelemesen. Deyise de, adam rıkını atiy, belasını sürtiy, yalvari-yaxari. Fırenk suyı kımın bulaşi. Sonunda Sılêman pêxember baxi kı bından kurtılış yox “Tamam” dêyyı. “ Bı seni sıridir, heç kimsıye bahsetmiyecaxsan. Yoksa pozılır” Allaha düê ediy onın üçın. Allah da pêxemberının düêsını gerı çevırmiy.
Adam sevıniy çıflıgıne döniy. Baxça kapısından içerı giriy baxiy tozlıxta xorızdan it münakaşa ediyler. İt, xorıza dêyi ki;
-Xorız kardaş o ekmegı ben iyecaxtım, sen niye kaçırıp idiy. Bax sen buğda iyisen, arpa iyisen, darı iyisen. Karni nasıl olsa doyırisan. Ben ekmekten başka biy şe imiyem. Bax aç kaldım.deyenençin xorız ite;
-Merek etme, yarın ağamızın şam êşegı ölecax, bol bol et iyersen artıx. Dêyyı. Bını duyan çıfçı sevınıy. Gendı gendıne “Eyyı kı bı dılı öğrenmışem” dêyyı. Hemen kehyasını çağıriy “Şam êşegımı hemen mezata aparıp, sat” dêyyi.
Devırsı gün oliy “hele baxım bı xorızdan it ne konışiylar” dêyyi. Gidıp gızlıden onarı dinemağa başliy. İt, xorıza;
-Hanı dêdi ağamızın şam êşegı ölecax. Bax aparıp sattı. Dêmış. Xorız;
-Êşek bögın gettığı yerde öldı. Ama merex etme yarın ağanın küheylanı ölecax. At, êşekten daha böyık, kef edersen biy hafta. Çıfçı bını da duyanançin ellerını öfeli “êyyı kı bı dılı ögrenmışem” dêyyi. Kehyasına atnı götırıp satmağını söliy. At da satılıy. Devırsı gün gene ağa bınarı dinemağa gidiy. İt gene xorıza kıziy.;
-Sen benı yalladisan. Êşek dedi, satıldı, küheylan dediy satıldı. Caiz mi bele? Dedı. Xorız;
-At da gettığı yere bögın öldı. Ama ne hikmetse ağamız onı da aparıp sattı. Ama merek etme, yarın ağanın oğlı ölecax. Havla yaparlar, hepımızın karnı doyar. Demış. Çıfçı bını duyanançin, sanki başından aşağı biy kazan kaynar su tökılmış. Dizlerının bağı çözılmış. Dar dünya biy erkek uşağı var. O da ölecax. At, êşek degıl kı aparıp satsın. Haho-havar etmış, kirligının yaxasını yırtmış. Tozlıxtakı küllerı başına savırmış. Çıflıktekı herkes başına toplanmış. “Xerdır ağam noldu? Nedır bı haho-havarıy” demışler. Avradı gelmış “herıf noldı siye. Niye bêle yaxayı yırtıp şivan êdisen” dêmış. Ağa kimsiye bişe de dêyememış. Ağa daha ögde heç kimsiye hayvanların dılını bıldığını da sölememış. “Bı sırrım başımı idı. Bı sırrım başımı idı” dêyıp gendı gendını kaldırp kaldırıp yere vurimış. Avradı “Herıf xerdır bı sıriy nedir. Seni bele helak ediy. Söle bızde bılax” demış. Çıfçı “Hele hüs le. Ben sır dêyyem, sen söle dêysen. Sölıyemem” dar dünya biy tıke evladı var, o da yarın ölecax. Hangı hamamın külünı başına elesın? Uşağının derdınden kavrılıp durmış.
Öbırsı gün olmış, çıfçının oğlı hakkın rehmetıne kavışmış. Aparıp Harran kapı mezerlığına defn etmışler. Çıfçı, gendı gendını kaldırıp kaldırıp yere vurmış. Oğlının müsebbibi gendı oldığını bılimış. Kavırğa kımın kavrılıp durmış.
Günler aylar bir bir geçıp getmış. Çıfçının de acısı biy kırtık xefiflemiş. Çıflıxta her şey eskısı kımın olmağa başlamış. Çıfçı işine karına baxmağa başlamı. Çalışıp uşağının acısını unutmağa çalışimış.
Biy gün çıfçı kasabıya getmax üçın êşegını axırdan çıxatmağa gidi. Kapdan gırdığı kımın baxi kı ökızınden êşegı münakaşa ediler. Tezeklerın arxasına sağlanıp onarı diniy. Öküz êşege;
-La êşek sen ne keder şanslı biy hayvansan. Heç biy iş yapmısan. Hec hamudın êşegı kımın yan gelıp yatisan. Ağayı ayda yılda biy kasabıya aparıp getirisen, ondan sayra da yan gelip yatisan. Arpiy-sımıdı iyip şişisen. Benım axşama keder canım çıxiy çüt sürmaxtan.
-Sen êhmaksay ben nedım. Bax benı kaç dehfe tarlıya götırdıler buğda xarallarını daşımağa ben ne yaptım, hemen ben benı yere atıp biy deha kaxmadım. Soyna benı bırıya getırıp kıvettiler. Sen de benım kimin kef etmax istisen yarın senı talıya apardıxlarında sen de sen senı yere at, üstide degenekte kırsalar, yeriden kaxma. Biy iki adım at yere düş. Senı xeste dêye axıra getırıler, sen de hemen gendı gendıyı tılkı yuxısına vur. Biy iki gün bele devam et “Bı ökız artıx ihtiyarladı, bıraxın bırda kalsın” deyıp, seni bıraxırlar.
Çıfçı saxlandığı tezeklerın arxasından bütın konışanları dinemış. Êşegı alıp kasabıya getmış, işlerını görıp gelmış. Ötesı gün biy feêl ökızı tarlıya götırmax üçın ağıra getmış baxmış ökız yatı. Netmışse kaldıramamış. Ağanın yanına gıdıp;
-Ağam ökız xeste nettımse kaldıamadım. Ne yapım? Dêmış. Ağa;
-Bıraxın ökız dinnensın. Yerıne êşegı götırın tarliy sürsın. Demış. Feêl êşegı çüte sürüp axşamaçin tarliy sürmış. Ökız de axırda yan gelıp yatmış. Axşam êşek yorğın-arğın axıra gelmış. Ökız, êşege verdığı akıl üçın düê etmış. Êşek o keder yorğınmış ki, ökıze dönıp cığap bıle verememış, daşçı êşegı kımın hemen düşüp yatmış. Bı lüêüp ökızın xoşına getmış. Öbırsı gün de êynı teşkeleyı yapmış. Gene onın yerıne êşegı aparmışlar. Axşama keder imanı gevremış çata çat güneşin altında tarla sürmaxtan. Gendı gendıne kızıp;
-Elımden ettım, boynumdan çekıyem, dedı. Êhmak êşek, ökıze niye akıl verisen. Ha şımdı bele rezil ol. Gendı elımden gözımı çıxattım. Hemen bının biy hal çarasına baxmax lazım. Dedı. Kafasında biy kitlıx düşındı hemen. Axşamın olmağını bekledı. Axşam olıp axıra geldığında ökızın yan gelıp yattığını gördı. Ökız;
-Êşek kardaş Allah senden razı olsın iki gündır xerıye yan gelıp yatiyam. Êyyı kı biye bı akılı verdi.
-Ökız kardaş siye kem biy havadisim var. İnanciy olsun duydığımdam berı êynı bele beynımden vurılmışa dönmışem. Sabretmidım kı axşam olsın. Dêdı. Ökız merek êdıp sormış;
-Xerdır êşek kardaş ne duydiy. Merek ettım.
-Ağa bögın tarlıya geldı. Êzaba “ökız nasıl” dedı. Êzap da “ağam çox xeste, yerden kaxami” dedı. Ağa da “yarında êyyleşmezse kasap İbê’yı çağırın kessın, dersını de Kado’ya verin gendı gendıne nağara yapsın” dêdı. İnanciy olsın kardaş bını nasıl duydım, iki dizimın bağı çözüldü. Dêdım biy an ögde axşam olaydı da kardaşıma xeber vereydım. Ökız bı xeberı duyanançin neye uğradığını şaşırdı. Korxısından yuxısı kaçtı. Üregı küt küt atmağa başladı. Êşek gözının kuyrığından ökızı ütızlidı. Talaşasını görenençin bıyıx altından gülmeğa başladı. Hemek kafasını vurıp derın biy yuxıya daldı. Bütın bı konışmaları çıfçı saxlandığı yerden dinimış.
Sebbeh olıp feêl axıra gırdığında ökızı ayaxta gendını bekliken görmış. Hemen alıp axırdan çıxatmış. Çıxarda çıfçıyı gören ökız êyyı oldığını göstermax üçın sağa-sola tepık atıp, hoplıyıp-zıplamağa başlamış. Hemen tarlanın yolını tutmış. Ağa, ökızın arxasından baxıp gülmış. Ağanın güldığını gören avradı;
-Ağam xerdır bele gülisen? Dêmış. Ağa;
-Sırdır avrat sırdır sen bılmezsen. Dêmış.
-Bı nasıl biy sır. Bı sırrıy uşağımızın başını idi, ocağımızı söndırdıy. Dağ kımın oğlımı kara toprağın bağrına verdım. Sen hala sır, sır deyisen. Bı benden, oğlımızdan daha kıymetlı olan sırriy nemış bêle? Êger bı sırrı biye sölemezsen artıx senden konışmıyacağam. Senden boşanıram. Dêmış. Sıfatını asıp, eteklerını savıra savıra içerı gırıp, herıfınden küsmış. Ağa netmış, neylemışse avradı ondan konışmamış. Haftalar aylar geçmış, ağanın bütün çabaları boşa getmış. Avrat kara bağlamış otırmış. Her gün ağliymış. Ağanın dadı-duzı kaçmış. Arvadını da çox sevi. Bi tereften de êmmısı kızı, üzılmağını da istemiy. Sölese biy daha hayvanların dılını aynamıyacax. Ne yapaxağını şaşırmış. Sızın aynıyacaxiz sölese farş olacax, sölemese daş olacax. Bêle ne yapacağını düşıne düşıne, elı arxasında, başı ögında Delı Mamo kımın dolaşiken, baxi tozlıxta itten xorız konışilar. Bı, bınara görınmeden duvarın dibıne çömelıp, dinemağa başliy. İt, xorıza dêyyı ki;
-Xorız kardaş bı ağamızdan avradının halı nolaxax bêle. Çıflıgın dadı-duzı kalmadı. Gerçı ağamız hak ediy, mıkrızın birı, xer-xerat nedır bilmiy. Herkese ezıyet êdiy lakin gene de bızım sehebımızdır. Avradı zavallık eksık gece gündız gözyaşı tökiy. Ağa da tuttırmış biy sırdır gidiy. Bêle gıderse xanım onı boşıyacax. Demış. Xorız;
-Êger xanımı ağamızı boşarsa, bı onun êhmaklığıdır. Biy arvada nasıl hükmedemi? Hüner çıflık idara etmax degıldır, hüner evını idara etmaxtır. Bax benım gırmı tene xanımım var. Hepsını idara edıyem. Birının biye küstığı görılmemıştır. Birı xuysızlıx etse onu hemen azarlaram. Dıgerıne gıder onu kıskandırıram. Aralarında eşıtlığı sağlaram. O nasıl bi tek arvadını idara edemez. Sırrı nese arvdına aynatsın. Arvadın da merekı geçsın. Hem avrat herıf arsında sır mı olır? Heç biy sır insnın evındekı ağız dadından ögde gelmez. Ne zamandır ağamızın bı sırrı üzınden ağzının dadı yox. Dêmış. Bını duyan ağa, xorıza hak vermış. Nefesi Sılêman pexemberın yanında almış.
Arkası yarın
Bekir Urfalı