Sıra Gecesi Nedir? Urfa Sıra Gecesi Geleneği

Sıra geceleri özellikle son yıllarda medya yapımcılarının ilgi odağı olmuş, bu sayede de tüm Türkiye tarafından tanınması sağlanmıştır. Eşkıya ve Züğürt Ağa gibi kült filmlerde sıra gecesi sahneleri yer almıştır. Bunun yanı sıra “Urfa sıra geceleri” gibi isimlerle birçok şov programı da yapılmış, kasetler çıkarılmıştır. Zaman içinde sıra gecesi, Urfa’da önemli bir gelenek olmasının yanı sıra, Urfa kültürünü tanıtmak için sıklıkla kullanılır hale gelmiştir.

Sıra gecesi genel olarak medyada yalnızca müzik faslı şeklinde aktarılmıştır. Buna karşın içeriğinde sohbet ve oyunlar gibi birçok farklı unsuru da barındırmaktadır. Bu yapımlar, sıra gecelerinin yalnızca müzikli eğlence gibi algılanmasına da neden olmuştur. Oysaki müzik, bu gecelerin yalnızca bir bölümünü oluşturmaktadır.

SIRA GECESİ NEDİR?

Sıra gecesi genel olarak kış gecelerinde, birbirine yakın yaş grubundaki insanların, her hafta farklı bir evde toplanarak eğlenmeleridir. Bu eğlencede, belirli bir nitelik ve düzen vardır. Geleneklere bağlı olarak gerçekleştirilen bu toplantılara sıra gecesi adı verilmektedir. 

URFA KÜLTÜRÜNDE SIRA GECESİ

Bu gecelerin Urfa’nın kültürel yaşamında oldukça önemli bir yeri vardır. Urfa’da gençlerin bu sıra gecelerine katılmasına özen gösterilir. Bu sayede gençler, gelenek ve görenekleri, cemaatle oturup kalkmayı, cemaatla konuşma adabını, dinlemeyi ve saygıyı öğrenir. Bu açıdan bakıldığında sıra gecesi aslında görgü kurallarının öğretildiği bir çeşit adab-ı muaşeret mektebidir.

Sıra geceleri, Urfa’da müzik kültürünün gelişmesinde önemli bir rol oynamıştır. Bu gecelerde ustalar, çıraklarına geleneksel müziği öğretir ve icra ettirir. Aynı zamanda bu gecelerde zaman zaman çeşitli kitaplar okunarak, üzerine tartışmalar yapılır. Kimi zaman ortak ilgi konularında sohbetler gerçekleştirilir. 

Bu toplantılar acı ve mutluluk gibi duyguların paylaşıldığı ortamlardır. Ölüm, cenaze, hastalık gibi sorunlarla başa çıkmada sıra gecesine katılanlar birbirlerine destek olurlar. Yine düğün gibi mutlu günlerde de sıra gecelerinde paylaşılan mutlu günler arasındadır.

Nezih bir sohbet ortamının olduğu bu gecelerde ilim ve irfan sahipleriyle bilgi alışverişi yapılır. Kültür, edebiyati şiir gibi konuların yanı sıra Urfa’nın yaşamı, kültürel ve sosyal sorunları hakkında da çözüm aranır. Bu gecelerde zaman zaman para toplanarak, ihtiyaç sahiplerine dağıtılmaktadır.

Sıra gecelerinde aynı zamanda Urfa yöresinde geleneksel olan Tolaka ve yüzük fincan gibi oyunlar oynanmaktadır. Çiğ köfte bu gecelerin baş kahramanı iken tatlılar da eksik olmamaktadır.

SIRA GECESİNE GELİŞ VE MİSAFİR AĞIRLAMA

Sıra gecesine geliş saatleri daha önceden belirlenmektedir. Bu saatte toplantının düzenleneceği lokasyonda olmak oldukça önemlidir. Geceye katılan herkesin, belirlenen saatte  gelmesi beklenir. Geç kalanlar para cezası ödemekle yükümlüdür.

Geceye gelenleri ev sahibi kapıda karşılamaktadır. Herkesi oturulacak odaya alır. Daha önce gelenler sonra gelenleri ayağa kalkarak buyur eder. Yeni gelenler herkese selam verir, tokalaşır ve uygun bir yere oturur. Sırada yaşça daha büyük olanlar üst tarafa oturmaktadır. Yaşça daha genç olanlar ise kapıya yakın oturmaktadır. Sonradan gelenler, eğer çok kalabalık bir topluluk varsa cemaatin hepsine merhaba anlamına gelecek biçimde “cemaatimize rahmet” der.

Sıra grubunda yer alanlar zaman zaman yanlarında misafir getirirler. Misafirlere odanın en üst kısımlarında yer verilir. Sıraya gelen misafirler, kim getirmiş onun tarafından tanıştırılır. 

SIRA GECESİNDE SOHBET

Sıra gecelerinin en önemli bölümlerinden biri sohbettir. Sohbete genel olarak hal hatır sorularak başlanır. Birçok farklı konuda sohbet edilebilmektedir. Sohbetin konuları arasında Urfa’nın sosyo-ekonomik durumundan siyasete ve dini konulara kadar geniş bir yelpaze vardır. Sohbet konusu genel olarak sıra gezenlerin ilgi alanına göre belirlenir. Sıra gezenler müzik meraklısıysa müzik, kuş meraklısıyla kuş üstüne muhabbetler yapılabilir.

Sıra gecelerinde sohbeti yapılan konular çok değişkenlik gösterebilmektedir. Sağlık, sanat, eğitim, siyaset, dini konular, Urfa’nın sorunları, Türkiye ve dünya meseleleri gibi birçok farklı konuda sohbetler gerçekleştirilmektedir. Kimi sıra gecelerinde, merak edilen bir konu üzerine uzman olan misafirler davet edilir ve onun konuşması dinlenir.

SIRA GECESİNDE OYUNLAR

Sıra gecelerinin en önemli bölümlerinden bir diğeri de oyunlardır. Yaygın olarak oynanan oyunlar ise tolaka ve yüzük fincandır. 

• Tolaka

Tolaka, en az 5-6 kişiyle oynanır. Bu oyunun oynanabilmesi için avuç içine sığacak kadar bozuk para ya da yüzük gerekir. Bunun yanı sıra oyunda ceza alan oyuncunun elini vurabilmek adına kemer, havlu ya da atkı gerekir. Bu ceza gereçlerine genel olarak tolaka denmektedir.

Oyuncular otururken iki elini birleştirir ve ileri uzatır. Ebe olan kişi ise avuç içine saklanacak olan gereci eline, tolakayı ise koltuğunun altına alır ve ayağı kalkar. Bu anda diğer oyuncular ellerini uzatmış olarak beklerler. Ebe oyuncuların önünde durarak, elini oyuncuların yapışık olan ellerinin içinden geçirir. Elindeki bozuk parayı oyuncuların eline bırakır gibi yapar ve tüm oyuncuları dolaşır. Birkaç tur boyunca böyle devam edilir. Ebe olan kişi, bozuk parayı diğerlerine belli etmeden bir oyuncunun eline bırakır.

Bozuk parayı alan oyuncu hiçbir şekilde bunu belli etmez. Ebenin sorduğu bir oyuncu saklanan paranın kimde olduğunu bilirse, ebe eline tolaka ile vurur ve kendisi ebe olur. Ebenin sorduğu oyuncu paranın kimde olduğunu bilemezse, ceza verilir. Ceza paranın saklı olduğu oyunun söyledi kadar tolaka ile vurmaktır. Oyun bu noktada aynı ebeyle devam eder.

• Yüzük Fincan

Sıra gecelerinde yaygın olarak oynanan bu oyun için en az 5 en fazla ise 10 kulpsuz fincan gerekir. Bir de yüzük, oyun için yeterli olmaktadır. Sıra elemanları iki gruba ayrılır ve bir grup tepsi ve fincanları alarak yüzüğü ters fincanlardan birini altına saklar. Karşı grupta bulunanlar tepside ters dizili fincanların hangisinde yüzük olduğunu bulmaya çalışır.

Tepsi önlerine geldiğinde grup üyeleri tartışarak yüzüğün hangi fincanda olduğunu tahmin etmeye çalışır. Fincanı kaldırmak ise karşı taraf tarafından yapılır. Temsilci, tüm fincanların üzerinde elini gezdirir. Bu anda yüzüğü saklayan gruptan herhangi birinin heyecanlanarak açık vermesi beklenir.

Eğer seçilen fincanda yüzük çıkarsa, takım 10 sayı kazanır ve tepsiyi hazırlama sırası el değiştirir. Eğer fincan boşsa, diğer fincanlar denenmeye devam edilir. Sonunca kapalı kalan fincan sayısı kadar puan alınır. Diğer tarafa ise kaldırılmayan fincanlar kadar sayı verilir. Oyun bir grup kararlaştırılan sayıya ulaşana kadar devam eder.

SIRA GECESİNDE MÜZİK

Sıra gecesi, Şanlıurfa’da müziğin gelişmesi ve geleneksel tarzın yaşatılması konusunda en önemli araçlardan biri olmuştur. Bu gecelerde usta-çırak geleneği devam etmektedir. Bu gecelerde Urfa makam geleneği içerisindeki müzik icra edilmektedir. Rast ya da divan makamından başlayarak uşşak, hicaz ve ortamın durumuna göre farklı makamlarda şarkılarla devam edilir. Müzik genel olarak kürdi ya da rast makamıyla son bulur.

Bu makamların icrasında, uygun şekilde türküler okunmaktadır. Zaman zaman ise hoyrat ve gazel okunur. Özellikle müziğe yeni başlayanlar ustalarından makamları öğreni ve müzik bilgisini geliştirir. Damburacı Derviş, Kel Hamza, Mukim Tahir, Tenekeci Mahmut, Mehmet Özbek, Kazancı Bedih gibi birçok ünlü bu sıra gecelerinde kendilerini geliştirmiştir.

SIRA GECESİNDE DİSİPLİN

Sıra gecelerinin en önemli konularından biri de disiplindir. Sıra gecesinde insanların gelişinden ayrılışana kadar bir dizi kural vardır. Sıra gecesine katılan kişilerin bu kurallara uyma zorunluluğu vardır. Bu kurallara uymayanlar zaman içinde sıradan ayrılmak durumunda kalırlar.

Sıra gecesinin genel kuralları, tüm katılımcılar tarafından bilinmektedir. Sıra gecesine gelme saati, kalkma saati gibi konular ise ortak kararla belirlenir. Sıra başkanı alınan kararları uygulamakla yükümlüdür.

SIRA GECESİNDE ÇİĞ KÖFTE KÜLTÜRÜ

Sıra gecelerinde gelenek olarak çiğ köfte yapılmaktadır. Diğer yemeklerin hazırlandığı geceleri daha nadir olarak düzenlenmektedir. Sıra gecesinde müzik ya da sohbet faslı tamamlanırken, çiğ köfteyi yoğuracak olan kişi hazırlıklarına başlar. Önceden malzemelerin hazırlandığı odaya geçilerek, köftenin yapımına başlanır. Bu sırada sofra da serilmeye başlanır. 

Köfteyle birlikte marul, salatalık, nane, turp, beyaz lahana, semizotu (pırpırım), kuzukulağı, tere, tuzik pendik, hardal gibi dere otları mevsime bağlı olarak sofraya konur. Son olarak ayran ve ekmeğin gelmesiyle birlikte çiğ köfte servisine başlanır.

Sıra gecesine katılan ve çiğ köfteyi yoğuracak olan kişi önceden bellidir. Acemi biri tarafından hazırlandığında, sıra gecesine katılanlar çiğ köfteyi yapana nüktelerle takılmaya başlar. Kötü yoğuran kişiler, çiğ köfteyi yaptığına adeta pişman edilir. 

Sıra gecesinde çiğ köftenin yanı sıra bostana, marul ya da salatalıktan yapılan cacık, koruk salatası, çoban salatası ya da cacık ikram edilebilir.

SIRA GECESİNDE TATLI İKRAMI

Sıra gecelerinde çiğ köftenin hemen ardından tatlı ikramına geçilir. Tatlı olarak kadayıf, katmer, baklava, şıllık, küncülü akkıt, şıre, palıza, daş ekmeği gibi yöresel lezzetlerden herhangi biri ikram edilebilmektedir. Eğer sıra gecesinde ev sahibi becerikli ise bu tatlı ede hazırlanır. Yoksa çarşıdan alınarak ikram edilmesi de uygun bulunmaktadır.