İslam ülkelerinin yeniden birlik tesis etmeleri için lazım olan ana malzemeler, yani birliğin harcı şunlardır:
1- İslam birliği için olmazsa olmaz durumundaki birinci şart; Müslümanlar arasında ittifakın sağlanması ve mevcut istibdatların sona erdirilmesi, yani İslam ülkelerinin demokratik yönetimlere kavuşturulmasıdır. Ancak demokratik yönetimler sayesinde İslam milletleri ittifak edebilir. Bunu Bediüzzaman şöyle ifade etmektedir: “Meşrutiyet-i meşrua; Üç yüz milyondan ziyade ehl-i İslamı bir aşiret gibi birbirine rapteder” (Beyanat ve Tenvirler, s. 48)
Halktan kopuk yöneticilerin başka ülkelerin yöneticileriyle gerçekten ittifakı mümkün değildir. Görünüşteki ittifaklar ise zayıftır ve en önemlisi yıkıcı dış etkilere açıktır.
Demokratik sistemi ayakta tutan, demokrasi kültürü ve özellikle örgütlenme özgürlüğü ile gelişen sivil toplum kuruluşlarıdır. Tüm İslam ülkelerinin tam bir hürriyet ortamını ve bu arada kamu özgürlüklerini tesis etmesi şarttır.
Hürriyetçi demokratik ortam, hem ittifakın parçası durumundaki devletler içinde İslamiyet’i parlatır. Hem de ittifakın içine bazılarının diğer bazılarına üstünlük iddiasının önüne geçer. Böylece farklılıklar korunarak ve farklılıklara saygı duyularak uzun ömürlü bir ittifak kurulmuş olur.
2- İkinci şart Müslümanların kendi aralarındaki nurani bağların farkına varmalarıdır. Yani millet; “tenvir ve irşad” edilmelidir. Hac bu bağların anlaşılmasına, kurulmasına ve geliştirilmesine hizmet eden çok önemli bir ibadettir.
3- İslam toplumları arasında muhabbet duygusunun yerleştirilmesidir. Yani, husumeti yok etmektir: Husumetin cehalet, zaruret ve nifaka yapılmasını öneren Bediüzzaman, özellikle ittihadın meşrebinin muhabbet olduğuna vurgu yapmaktadır. (Hutbe-i Şamiye, s. 95)
Selam ve saygılarımla..